We hebben nogal de neiging om ziekte en gezondheid als iets buiten onszelf te zien. Zo ‘hebben’ we een ziekte, of hebben we onze gezondheid ‘verloren’. Maar in hoeverre bestaat er zoiets als ‘gezondheid’?
Gezondheid heeft eigenlijk heel veel te maken met je ‘bewustzijn’. Ergens in ons leven markeren we een ankerpunt van wat een goede gezondheid is. Dat doet ons bewustzijn.
De meeste van ons kennen een periode waarin gezondheid eigenlijk geen rol speelde in ons bewustzijn, onze jeugd. Er zijn dan nauwelijks ervaringen met slechte gezondheid die een belangstelling voor een goede wekte. Er waren nog geen donkere tegenover stralende tijden, en nog geen andere ervaringen die duidelijk maakte wat een voorrecht een goede gezondheid eigenlijk is.
Je kunt je dus afvragen of we toen eigenlijk wel gezond waren. We hadden nauwelijks een voorstelling van wat gezondheid eigenlijk was. Gezondheid speelde dus geen rol in ons bewustzijn. Hoe konden we nu iets ervaren waarvan we ons niet bewust waren?
Zodra ziekte in ons leven komt worden we bewust van onze gezondheid. We zijn al snel geneigd om de ziekte als iets subjectiefs te zien, als een ‘ding’ of een ‘gebeurtenis’, iets buiten onszelf. De ziekte is de indringer van buitenaf die niet past in ons zelfbeeld. Kortom, we focussen ons op het verjagen van de indringer en een einde maken aan de gebeurtenis. Enerzijds is het logisch dat ons bewustzijn zo met ziekte om gaat omdat we wezens zijn die willen overleven. Het is daarom ook goed dat we naar het bestrijden van een ziekte streven. Anderzijds kan het idee dat ziekte iets buiten onszelf is er ook voor zorgen dat we ons nooit echt beter gaan voelen.
In het geval van een chronische ziekte is het belangrijk om je te realiseren dat gezondheid een ‘ervaring’ is. De manier waarop ons bewustzijn onze gezondheid beleeft. Je gezond voelen is simpelweg de fysieke wereld ervaren zonder je bewust te zijn van de pijn en symptomen.
In die zin kan iemand in een vergevorderd stadium van kanker zich op hetzelfde moment gezonder voelen dan iemand die vrijwel nooit ziek is en een griepje onder de leden heeft. Het bewustzijn is een wonderlijk iets.
Ik ‘heb’ een ziekte
Toen ik de diagnose Crohn kreeg was ik ook geneigd om mijn nieuwe ziekte als iets dat van buiten kwam te zien. Iets wat weer weg ging, een medische gebeurtenis die wellicht vaker zou gebeuren. Tussen die medische gebeurtenissen door, zou ik mijn ‘gezonde zelf’ weer zijn. Ook in het ziekenhuis en de informatie die ik over mijn ziekte kreeg, leek de ziekte van Crohn iets wat in mij bestond maar er niet hoorde. De nadruk werd gelegd op het streven naar een zo ‘normaal’ mogelijk leven. Je moest zorgen dat je jezelf bleef, en ondanks de ziekte de dingen die je leuk vond blijven doen. In eerste instantie voelde dit allemaal heel logisch, voor mijn gevoel was er ook iets in mij gekomen wat er niet hoorde. Ik ervoer mijn ziekte nog als iets subjectiefs.
Stug bleef ik mijn leven zoals het was voortzetten om ‘mezelf’ te blijven. Ik was 24 en net begonnen met afstuderen. Ik hard gewerkt om te worden wie ik was en om te kunnen gaan doen wat ik leuk vond. Maar door de ziekte begon ik de dingen die ik leuk vond anders te ervaren. Mijn ziekte van Crohn was niet iets wat ik kon bewaren voor ‘s avonds op de bank en het weekend.
Crohn was er altijd, ook tijdens het dagelijks leven. Crohn zorgde tevens voor allerlei levenservaringen waardoor ik de wereld anders begon te zien en ervaren. Crohn veranderde langzaam mijn bewustzijn. En mijn bewustzijn bepaald veel meer hoe ik mij in het dagelijks leven voel en hoe ik mijn ‘Ik’ ervaar, dan die zweertjes in mijn darmen. Kortom, het werd vrijwel onmogelijk om die gezondheid die mijn bewustzijn ooit als ankerpunt voor ‘ideaal’ had gemarkeerd te bereiken als deze afhankelijk was van de afwezigheid van mijn chronische ziekte. Een chronische ziekte is immers chronisch, en gaat niet helemaal weg. Crohn was onderdeel van mij en als ik me gezonder wilde voelen, had het niet zoveel zin om mij volledig op het bestrijden van de symptomen van de ziekte te focussen. Als ik me beter wilde voelen, moest ik me gaan focussen op hoe ik ‘mij’ als totale persoon voelde.
Ik 'ben' ook mijn ziekte
Je leest maar al te vaak ‘ik ben niet mijn mijn ziekte’, maar ik ben wel deels mijn ziekte, mijn ziekte is wel degelijk van invloed op hoe ik mijn leven en de wereld om mij heen ervaar. Gelukkig ben ik nog veel meer behalve mijn ziekte; ik ben een dochter, een vriendin, een zus, een tante, een atleet, een designer, een schrijver, een muziekliefhebber, een docent en al deze dingen samen maken mij een ‘heel’ persoon. Want behalve een fysiek wezen, ben ik ook een emotioneel en spiritueel wezen. Door dit inzicht veranderde voor mij de manier waarop ik tegen het leven met ziekte en mijn gezondheid aankeek.
Ik was ook mijn Crohn, en Crohn mocht er daarom zijn, anders zou ik deels mijn eigen bestaan ontkennen. In plaats van mijn energie steken in het bestrijden ervan, kon ik beter mijn energie steken in het zorgen voor mijn Crohn, en er ruimte voor maken in mijn leven.
Holisme: Verantwoording nemen voor je gezondheid
Je beperking omarmen is makkelijker gezegd dan gedaan. Net als dat je makkelijker verantwoording neemt voor wat je goed hebt gedaan, dan voor de dingen die je slecht hebt gedaan. Maar verantwoording nemen voor wie je bent inclusief je mankementen geeft je ook een zekere macht over je leven terug. Niemand is perfect. Het is maar wat makkelijk om te denken dat je er niets aan kunt doen dat je ziek bent. Je kan er vaak ook niets aan doen dat je ziek bent geworden, maar je kunt wel degelijk iets doen aan hoe je je voelt ondanks dat je ziek bent.
Er gebeurde alleen iets geks toen ik besloot dat ik ziek mocht zijn en er ruimte voor moest maken, ik ging me ook zieker voelen. Je kunt het vergelijken met een verkoudheid die sluimert en doorzet zodra je vakantie hebt. Toen ik me er aan overgaf, brak de pleures uit in mijn lichaam. Ik hoefde niet meer na te denken over ruimte maken, mijn symptomen claimde hun ruimte. Alles deed zeer, dit was de periode dat ik de diagnose Fibromyalgie kreeg. Ik werd doorverwezen naar een pijnrevalidatieprogramma en eigenlijk was dat precies wat ik op dat moment in mijn leven nodig had om mijn nieuwe inzichten in de praktijk te brengen.
Tijdens de pijnrevalidatie had ik gesprekken met een psycholoog die gespecialiseerd was in pijn. Zij vertelde me meer over het holistisch mensbeeld en de holistische geneeskunde. Ik was blij met deze handvaten, de pijnrevalidatie vond ik wat betreft diepgang niet bevredigend, maar nu kon ik op mijn eigen houtje verder studeren en aan de slag. En dat deed ik. Ik las veel over holisme, maar vond het lastig dat veel bronnen nogal zweverig waren en holisme vooral vanuit de spirituele hoek benaderd werd.
Ik was na jaren ziekte een beetje allergisch geworden voor mensen die hun bezieling vonden in mindfulness, chakra’s, meditatie, bonsaibomen, veganisme, yoga en de Happinez. Het paste niet bij mij en hoe ik was opgevoed, daarnaast kreeg ik het idee dat veel mensen deze levensstijl volgde behalve overgevoelig ook trendgevoelig waren en niet zozeer bezig waren met verantwoording nemen voor zichzelf. Als dat wel zo was, zou het toch wel erg toevallig zijn dat de holistische levensovertuiging zich bij al die authentieke wezens precies hetzelfde manifesteerde.
Ik besloot de zaken die het holisme omvat; de lichamelijke, psychische en geestelijke gezondheid, los te koppelen en te onderzoeken in hoeverre die mij los van elkaar konden inspireren, zodat ik daarna mijn eigen holistisch verantwoorde levensstijl in elkaar kon zetten. Een van de basisprincipes was immers dat ieder mens van zichzelf genezende krachten bezit, ik moest onderzoeken wat mijn krachten waren en waar ik kracht van kreeg. Kracht kun je eigenlijk ook vervangen door het woord energie.
Energie is ook een woord met een zweverige bijsmaak. Maar nuchter beschouwd is energie het meest waardevolle bezit dat je hebt. Energie bepaald hoeveel aandacht je aan dingen kunt geven. En het mensenleven is een optelsom van alle dingen, gebeurtenissen, mensen, projecten etc. waar je aandacht aan schenkt.
Kortom, waar je je energie aan besteedt is bepalend voor de waarde van je leven. Als je ziek bent heb je een beperkte voorraad energie. Ik moest dus goed uitdenken hoe ik met die beperkte voorraad een waardevol leven kon realiseren.
Lichamelijke gezondheid
Het loskoppelen van alle dingen die mij ‘heel’ maakte was een hele klus. Ik begon bij de fysieke, dat was de makkelijkste. Om mijn ziektes beter te begrijpen las ik er van alles over, niet alleen over de ziektes zelf maar over ziek zijn en lichamelijke processen in het algemeen. Vooral wat ik zelf kon doen vond ik interessant. Ik kon mijn lichaam voeden, verzorgen en bewegen. Ik kon me inspannen en ontspannen.
Zo begon een experimentele periode waarin mijn voeding kritisch onder de loep nam. Ik deed ontlastingstesten bij de huisarts om uit te zoeken welke voedingsstoffen ik goed opnam en welke minder en welke voedingsstoffen ik tekort kwam. Ook leerde ik welke voedingsmiddelen, kruiden en specerijen van nature een ontstekingsremmende en pijnstillende werking hadden. Een paar maanden experimenteerde ik met al mijn bevindingen en noteerde ik wat ik at en hoe ik me voelde.
Langzaam maar zeker begon ik te ontdekken waar ik me het beste bij voelde, van welke voeding ik kramp kreeg en waar mijn lichaam behoefte aan had. Ik had dan wel geen controle over de ziekte in mijn darmen, maar wel over wat er door mijn darmen heen ging.
De juiste balans vinden tussen ontspanning en inspanning vond ik lastiger omdat dit meer aan verandering en omstandigheden onderhevig was. Vermoeidheid is niet altijd te verklaren, zeker niet als je met meerdere chronische ziektes kampt en door operaties met regelmaat lichamelijk uitgeschakeld bent. Bovendien heb je ook voldoende rust nodig om te herstellen. Toch vond ik manieren en de de discipline om steeds meer te bewegen en mijn conditie en kracht op te bouwen waardoor ik mijn pijn ook beter kon verdragen en ik iets meer energie kreeg. Het zorgen voor voldoende rust vond ik het moeilijkst, rust gaat niet altijd over slapen. Het gaat over genoeg rustmomenten in je dagelijks leven creëren om je batterij op te laden en om dingen op zo’n manier te doen dat je batterij niet te snel op gaat. Vergelijk het met je smartphone, als je chronisch ziek bent sta je vaak in de energiebesparende modus en is het niet handig om al je applicaties op volle toeren te laten draaien. Kortom je moet goed nadenken welke apps je wanneer gaat gebruiken. Dat betekent dat je soms offers moet maken, dat je soms een poosje geen muziek moet luisteren of sociaal kan zijn, en dat is niet altijd leuk en soms eenzaam. Maar als je batterij de volgende dag heel de dag op 5% staat is dat nog veel minder leuk.
Voorbeelden om je lichamelijke gezondheid te verbeteren:
vaker lopen of fietsen - de trap nemen i.p.v. de lift - suiker laten staan - sporten - hulp in de huishouding - een betere bureaustoel - veel water drinken - medicatie aanpassen - op tijd naar bed gaan - vaker buiten activiteiten ondernemen - tuinieren
Psychische gezondheid
Het onderzoeken wat ik aan mijn psychische gezondheid kon doen was lastiger en confronterender. Dit stuk bestaat uit je emotionele en mentale gezondheid en deze hebben veel invloed op elkaar. Omdat er door mijn ziekteproces steeds emotionele pieken en dalen ontstonden was het lastig om hier grip op te krijgen en houden. Ik las van alles over emoties, stress, trauma's en persoonlijkheidsstoornissen. Ik begon langzaam door te krijgen wat er in mijn lichaam aan de hand was en dat pijn veel invloed heeft op het brein.
Ziekte gepaard gaat met trauma en allerlei overlevingsmechanismen. Lichaam en geest werken op een wonderlijke manier samen. Als je lichaam hard tegen ziekte vecht ga je in overlevingsstand, waardoor het brein ontregeld raakt. Je bent zo hard bezig met herstellen dat je brein bepaalde mentale functies tijdelijk kan onderdrukken.
Daarbij is een lang ziekteproces een opstapeling van trauma op trauma, je moet telkens weer over persoonlijke grenzen heen, en je trauma’s (ook de hele oude die je vergeten was maar door het ervaren van sommige emoties weer boven komen drijven) worden constant getriggerd maar je hebt niet het volle vermogen en de kracht om het echt te kunnen verwerken. Blij werd ik niet van deze conclusies, want het idee dat mijn mentale functies net zo goed lijden onder mijn ziektes vond ik misschien wel erger dan de lichamelijke beperkingen, maar dat ik begreep wat er in mijn hoofd gebeurde maakte het makkelijker met mijn ziekte om te gaan. Het hielp me bijvoorbeeld in te zien dat het in tijden van herstel van operaties weinig zin had om me druk te maken over mijn teruggenomen creativiteit, productiviteit en concentratievermogen. Deze zouden vanzelf weer op gang komen als bepaalde zaken in mijn lichaam geheeld waren, en dat klopte.
Ik kreeg ook een stukje controle terug toen ik begon te beseffen dat je ook een soort dieet en trainingsschema kon samenstellen voor je psychische gezondheid. We vinden het heel logisch dat je je niet zo goed voelt als je slecht eet en je organen worden blootgesteld aan giftige stoffen. Je kunt je brein even goed vergiftigen met wat je het voedt en wat je ermee doet. Wat we zien, horen, zeggen en denken heeft invloed op hoe we ons voelen. Van spanningen in een relatie kun je net zoveel buikpijn krijgen als van een bedorven kipfilet. Het is daarom ook belangrijk als je chronisch ziek bent om je daar bewust van te zijn. Je hebt zelf natuurlijk niet op alle stressfactoren in je omgeving invloed, maar op heel veel dingen uiteindelijk wel. Jij bent de baas over je agenda, je kunt ervoor kiezen om met bepaalde vriendschappen en relaties te breken, en je kiest zelf wat voor boeken je leest, wat voor muziek je luistert en waar je naar kijkt op televisie. Kortom kies voor dingen en mensen in het leven waar jij je goed bij voelt. Uiteraard zijn er situaties waar we ons moeten aanpassen aan de omstandigheden, zoals een onverwacht ontslag of sterfgeval in de familie, maar uiteindelijk zijn de meeste omstandigheden een gevolg van een keuze die we ooit zelf gemaakt hebben.
De eerste stap deze te veranderen is toe te geven dat we niet altijd goede keuzes maken. Het geeft niet als je dingen soms verkeerd aanpakt, je kunt immers niet altijd weten hoe dingen in de praktijk voelen maar het geeft wel als je willens en wetens doorgaat met dingen die niet goed voelen.
Het is daarom helemaal niet gek om psychische hulp in te schakelen als je chronisch ziek bent, want lichaam en geest zijn vaak samen ziek. Je hebt allerlei standaard programma's voor psychosomatische klachten, maar persoonlijk heb ik veel meer aan een particuliere therapeut gehad, die mij hielp met alles in perspectief plaatsen en beter te begrijpen hoe mijn fysieke gezondheid mijn persoonlijkheid beïnvloed.
Voorbeelden om je psychische gezondheid te verbeteren: avondrust hanteren - telefoon op stil zetten - je mail op vaste tijden checken - confrontaties aangaan i.p.v. uitstellen - minder werken - wandelen - stilte opzoeken - opruimen
Geestelijke gezondheid
Je geestelijke gezondheid heeft ook alles met gevoel te maken. In de meeste literatuur over holisme gaat het stuk geestelijke gezondheid over spiritualiteit. Spiritualiteit heeft in de breedste zin te maken met zaken die de geest betreffen. Het woord wordt op vele manieren gebruikt en kan te maken hebben met religie of bovennatuurlijke krachten, maar de nadruk ligt op de persoonlijke innerlijke ervaring. Spiritualiteit is een lastig woord omdat we al snel denken aan geloof. Maar dit deel van de gezondheid gaat eigenlijk om het persoonlijk welbevinden, het gelukkig zijn.
Waar de psychische gezondheid vooral om je brein draait, gaat het bij de geestelijke gezondheid om je hart en ziel. En een hart en ziel heeft iedereen. Ook als je zonder religie door het leven gaat. Het gaat om zingeving vinden in het leven.
Je geestelijke gezondheid is een uitdaging als je ziek bent. Want hoe vind je zin in een leven vol pijn? Uiteraard heb ik daar ook mee geworsteld. Ik ben zelf Christelijk opgevoed, maar ik kan me niet voorstellen dat dit Gods plan of wil is. Ik heb ook niet het idee dat ik dit lot verdiend heb, en zo zijn er nog veel meer bekende cliché’s over tegenslag, die wanneer je tegenslag ervaart als totale onzin klinken.
Ziekte heeft namelijk geen zin. Net als dat het leven in essentie vrij weinig zin heeft. Je wordt geboren, je eet, slaapt, kakt en je sterft. Een leven word zinvol als je er iets mee doet, en zo is het ook met ziekte. Ziekte heeft geen zin, je kunt er alleen zin aan geven.
Een leven vol ziekte en pijn hoeft dus niet per definitie zinloos te zijn. Je kunt dankzij je bewustzijn nog steeds genot en plezier ervaren ondanks dat je pijn hebt. Je moet alleen uitzoeken waar je dat geluksgevoel van krijgt. Misschien zul je het nooit vinden in waar je ooit gedacht had dat je het zou vinden. Door ziekte moet je soms noodgedwongen sommige dromen opgeven, dromen waarvan je dacht dat die je gelukkig zouden gaan maken. Dat je het geluk daar niet zal vinden, betekent nog niet dat je helemaal geen geluk kan vinden.
Bijna iedereen vind dat geluksgevoel in liefde. Niet alleen in liefde krijgen, maar ook in het liefde kunnen geven. Liefde hoeft niet per se het romantische liefde te betreffen, liefde kun je ook voelen zonder dat er mensen aan te pas komen. Het gaat om dat gevoel dat er iets is wat groter is dan onszelf. Vaak zijn het maar momenten. Momenten dat het leven even perfect is, een zonnestraal op het water, het lezen mooie zin die inzicht geeft, een mooi moment met een mooie ziel, of die paar seconde verwondering wanneer je een prachtig kunstwerk ziet. Een moment van harmonie en innerlijke vrede, het gevoel dat het leven heel even klopt en zin heeft. Momenten die je betekenis kunt geven. Deze momenten komen vaak als we iets leren, als we geïnspireerd raken door nieuwe inzichten, en hoe meer van die momenten je ervaart hoe zinvoller ons leven wordt. Maar om dat te kunnen doen moet je wel open kunnen staan voor de inspiratie die het leven je geeft, of dat nu voorspoed of tegenspoed is. Want ook in tegenspoed zitten prachtige levenslessen verstopt. In mijn geval was het niet zo moeilijk.
Ik vind genot en zin in schoonheid en creatie. Van mooie dingen zien voel ik me goed en daarom vind ik het zinvol om mooie dingen te creëren. Schoonheid is in zekere zin mijn religie, ik vind het magisch. Ondanks dat ik ziek ben en veel pijn heb, kan ik nog steeds schoonheid ervaren en creëren. Ik kan er iets zinvols mee doen.
Om geestelijk gezond te blijven is het daarom belangrijk voor mij veel moois te blijven zien en ervaren, geïnspireerd te blijven en mijn passie voor creatie warm te houden. Ik word gelukkig van mooie tentoonstellingen, de schoonheid van de natuur, kleur- en materiaalcombinaties, prachtige gebouwen, gesprekken met mooie zielen, poëzie, mooie outfits en zoveel meer moois.
Net als dat ik gelukkig word van mooie dingen maken waar lotgenoten iets aan hebben.
Je geestelijke gezondheid is dus een zielenkwestie, en net als het brein en lichaam heeft de ziel ook het dagelijks onderhoud en de juiste verzorging nodig. Zoals sommige hun innerlijke vrede vinden in religie of meditatie, vind ik het in mijn passie. Dingen met hart en ziel mogen en kunnen doen maakt mij gelukkig en sinds ik zo ziek ben geweest heb ik geen zin meer om mij daarvoor te verontschuldigen. Ik ben altijd al gepassioneerd geweest in de dingen ik deed, als ik van iets hou doe ik dat hard en oprecht. Ziekte heeft dat gevoel versterkt omdat ik anders tegen de waarde van het leven ben aan gaan kijken. Ik doe liever minder dingen met hart en ziel voor minder geld, dan meer dingen met halve aandacht voor meer geld, omdat alleen de eerste mij rijker maakt in het ervaren van geluk. Maar dit is natuurlijk voor iedereen persoonlijk.
Voorbeelden om je geestelijke gezondheid te verbeteren: vrienden en familie vaker bellen - goede daden doen - schoonheid opzoeken -lichamelijke intimiteit - yoga en meditatie - mensen vergeven - een strandwandeling maken - focussen op je echte vrienden - dingen maken met je handen - je huisdier aaien - glimlachen naar vreemden - lezen
Je eigen holistische levensstijl
Een holistische aanpak is dus eigenlijk een levensstijl die perfect aansluit op je gezondheid en je persoonlijkheid. Perfectie bestaat vaak niet als je ziek je bent, maar door kritisch te blijven kijken naar alles wat je bezielt kun je je levenskwaliteit aanzienlijk verbeteren. Het gaat erom dat alle beetjes helpen en bijdragen bij aan geheel. Het kost soms jaren voordat je je levensstijl hebt getransformeerd, maar dat geeft niet, zeker niet als je nog jong bent want je hebt nog heel veel levensjaren om van je investering te profiteren. Op mijn blog vind je nog veel meer artikelen over hoe je je lichamelijke, psychische en geestelijke gezondheid kunt verbeteren.